صبح امید

بسم الله الرحمن الرحیم
#پرسش_پاسخ
سوال: علم مقدم است یا تزکیه؟
از آنجا که تزکیه روح از ناحیه عمل و اخلاق تحقق می یابد، پس اول باید به اعمال صالح و اخلاق نیکو عالم شد، و بعد به آنها عمل کرد، و در سایة این عمل، به تدریج پاکیِ دل و تزکیه روح حاصل شود. بنابراین، علم مقدمة تزکیه بوده و جنبة مقدمه بودن دارد.
ج: چرا در بعضی موارد تزکیه مقدم بر تعلیم شده و در برخی دیگر تعلیم مقدم بر تزکیه؟
در قرآن کریم 4 بار به صورت صریح در چهار آیة جداگانه تعلیم و تزکیه در کنار هم ذکر شده که از این چهار مورد فقط در یک مورد آن تعلیم مقدم بر تزکیه ذکر شده است.
در سورة بقره آیة 151، جمعه آیه 2، آل عمران آیه 164، تزکیه مقدم بر تعلیم ذکر شده ولی در سورة بقره آیه 129تعلیم مقدم بر تزکیه ذکر گردیده است.
تزکیه از نظر رتبه و مقام مقدّم بر تعلیم بوده، نسبت به تعلیم اصل و غایت و هدف می باشد، منتهی تعلیم مقدمة تزکیه است و تا علم نباشد و شخص عالم، به اخلاق و افعال نیکو نباشد تزکیه حاصل نمی شود. و در یک موردی هم که تعلیم مقدم بر تزکیه ذکر شده (بقره 129) از باب مقدمیت تعلیم بر تزکیه است.
1. خداوند متعال در آیه 129 سوره بقره می فرماید: «رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِکَ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ یُزَکِّیهِمْ ‏ ؛ پروردگارا! در میان ایشان فرستاده ای از خودشان برای آنها بفرست تا آیات تو را بر ایشان تلاوت کرده و کتاب و حکمت تعلیمشان داده و پاکیزه شان گرداند…»
2. خداوند در آیه 151، سوره بقره می فرماید: «کَما أَرْسَلْنا فِیکُمْ رَسُولاً مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ ‏…؛ همانگونه که در میان شما فرستادگانی از خودتان فرستادیم که آیات ما را بر شما تلاوت کرده و شما را پاک می گردانند و کتاب و حکمة را به شما می آموزند…»
3. در آیه 164، سوره آل عمران می فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ ‏…قطعاً خدا بر مؤمنین نعمت بزرگی داد زمانی که در میان ایشان فرستاده ای از خودشان برای آنها برانگیخت که بر ایشان آیات او را تلاوت کرده و پاکشان می گردانید و کتاب و حکمت تعلیمشان می داد…»
4. در آیه 2 سوره جمعه می فرماید: «.هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ ‏..؛ او (خدایی) است که در میان اعراب بی سواد فرستاده ای را از خودشان برای آنها فرستاد که آیاتش را برایشان تلاوت می کرد و پاکشان می گردانید و کتاب و حکمت برایشان تعلیم می داد…» با دقت در این آیات شریفه فرق روشنی ما بین آیة اول (بقره 129) که علم مقدم بر تزکیه شده با دیگر آیات که در آنها تزکیه مقدم بر علم شده می یابیم.
هر سه آیة (بقره:151، آل عمران:164، جمعه:2)، در مقام و درصدد بیان صفت مربیگری و تربیتی پیامبر می باشند، و باید دانست که کاملاً مشخص و روشن است که در بحث تربیت، تزکیه مقدم بر تعلیم علوم حقه و معارف حقیقیه است.
و اما در آیه 129 بقره (که بیان درخواست و دعای حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ است)، مقام، مقام تربیت نیست، بلکه مقام درخواست و دعا است، و حضرت از خدا می خواهد که این زکات و علم به کتاب و حکمت را از طریق رسول به ذریّه اش عطا فرماید، و معلوم است که در عالم تحقق و خارج و عطای الهی اول علم پیدا می شود، بعد تزکیه؛ چون تزکیه از ناحیه عمل و اخلاق تحقق می یابد، پس اول باید به اعمال صالح و اخلاق فاضله عالم شد و بعد به آنها عمل کرد تا به تدریج زکات (پاک دلی) حاصل شود. (طباطبایی، المیزان، ج 19، ص 447)
نتیجه گیری
در سه آیه شریفه، تزکیه مقدم شده، چون از حیث مقام، مقدم است و در جایی که تعلیم مقدم شده از باب مقدمیت تعلیم برای تزکیه می باشد.